Diş texniki

Çıxmayan protezləri 2 qrupa bölünür:
1.Diş tacı qüsurlarını bərpa etmək üçün konstruksiyalar (taxma, yarımqapaq, süni qapaqlar, ştifli dişlər)
2.Diş sırası qüsurlarını bərpa edən konstruksiyalar (körpüvari və konsol protezlər)

Yarımqapaqlar dişin oral, aproksimal və çeynəmə səthlərini örtür və dayaq məqsədilə istifadə olunur. Bu konstruksiya estetik baxımdan əlverişli olsa da hazırlanmasında buraxılan səhvlər bu protezi yerinə oturtmağı çətinləşdirir, bəzən mümkünsüz edir, gələcək dişin metal ilə təmas səthlərində kariyesin yaranmasına gətirib çıxarır. Halhazırda estetik baxımından daha əlverişli və etibarlı çıxmayan protez konstruksiyaları istifadəsini çox məhdudlaşdırmışdır.

Ştiftli dişlərin hazırlanması üçün istifadə olunacaq köklər müəyyən tələblərə cavab verməlidir. Əks halda konstruksiyanın keyfiyyətinə və uzun ömürlülüyünə zəmanət vermək olmaz. Bu tələblərə aşağıdakılar aiddir:
1.Kökün kanalı apeksə və ya bir az da çox doldurulmalıdır
2.Periodont toxumalarında heç bir iltihabı proses olmamalı
3.Kök damaq səviyyəsindən aşağı olmamalıdır
4.Kökün uzunluğunun tacın uzunluğuna nisbəti 2:1 olmalıdır

Ştiftli dişlərin hazırlanması üçün istifadə olunacaq köklər müəyyən tələblərə cavab verməlidir. Əks halda konstruksiyanın keyfiyyətinə və uzun ömürlülüyünə zəmanət vermək olmaz. Bu tələblərə aşağıdakılar aiddir:
1.Kökün kanalı apeksə və ya bir az da çox doldurulmalıdır
2.Periodont toxumalarında heç bir iltihabı proses olmamalı
3.Kök damaq səviyyəsindən aşağı olmamalıdır
4.Kökün uzunluğunun tacın uzunluğuna nisbəti 2:1 olmalıdır

Teleskopik qapaqlar yalnız protezin fiksasiyası üçün istifadə olunur. Daha doğrusu klammeri əvəz edir. Teleskopik qapaqlar ona görə belə adlanır ki, konstruksiyaları 2 qapaqdan ibarətdir: silindrik formada alt qalpaq ( dişə sementlənir), dişin anatomik formasına uyğun olan üst qapaq

Ortodontik qapaqlar yalnız ortodontik aparatları ağız boşluğunda fiksasiya etmək üçün hazırlanır. Bunlar müvəqqəti protez olduğundan yonulmamış dişə qoyulur, diş əti cibinə girmir, diş ətinə çatmır.

Ştiftli diş çıxmayan protezlərə aiddir, təbii dişin tacını tamamilə əvəz edir və kökünün kanalında ştift vasitəsilə bərkidilir. Beləliklə, demək olar ki, ştiftli dişlər 3 hissədən ibarətdir: kökə daxil edilən ştiftdən, kökü ağız suyundan mühafizə edən lövhədən və dişin tacını əvəz edən qapaqdan ibarətdir.

Tikişli qapaqlar dişlər qeyri-adi formada olduqda və bu zaman ştampplama üsulu ilə qapaq hazırlamaq mümkün olmadıqda istifadə olunurlar. Qeyri-adi forma dedikdə kəskin bilinən ekvator və kəsici kənarla boyun nahiyyəsinin ölçülərindəki böyük fərq nəzərdə tutulur. Tikişli qapaqlar qızıldan və platindən hazırlanır. Onlar 2 hissədən ibarətdir: ön dişlər üçün dodaq və oral, yan dişlər üçün isə halqadan və çeynəyici səthdən..

Teleskopik qapaqlar çıxan protezlərin fiksasiyası üçün tətbiq edilən konstruksiyaya deyilir. Bu qapaqlar iki hissədən ibarətdir: xarici və daxili qapaqdan. Daxili qapaq adi silindr formasında olur, dişə daim sementlənir və diş əti cibinə girir. Xarici qapaq isə çıxan protezə lehimlənir. Çıxan konstruksiya çıxarıldıqda xarici qapaq çıxır, daxili isə dişin üzərində qalır. Bu konstruksiyalara teleskopik qarmaqlarda deyilir.
Teleskopik qapaq 2 qapaqdan ibarət olduğundan qısa tacın formasını uzadır.

Ortodontik qapaqlar yalnız ortodontik aparatları ağız boşluğunda fiksasiya etmək üçün hazırlanır. Bunlar müvəqqəti protez olduğundan yonulmamış dişə qoyulur, diş əti cibinə girmir, diş ətinə çatmır

Tam qapaqların hazırlanmasında bir sıra səhvlərə yol verilir. Bunlardan ən çox təsadüf edilənləri aşağıdakılardır:
1.Qapağın göstəriş olmadan hazırlanması
2.Qapağın dişin normal anatomik formasını təsvir etməməsi və həmçinin əks çənənin dişləri və qonşu dişlərlə normal qarşılıqlı təmasda olmaması
3.Qapağın diş əti cibinə 0,3-0,5 mm-dən çox keçməsi və eləcə də ona çatmaması
4.Qapağın kənarının dişin boynunu kip əhatə etməməsi
5.Qapağın dişləmi qaldırması
6.Qapağın qabarlarının kəskin modelləşdirilməsi
7.Qapağın estetik təlabata cavab verməməsi və s.

Mərkəzi okklüziyanın təyini çıxmayan protezlərin kazırlanmasının klinik mərhələsinə aiddir. Adları çəkilən digər cavab variantları çıxmayan protezlərin hazırlanmasının laborator mərhələlərinə aiddir.

Ştamplama qapaq hazırlanarkən onun uzunluğunu 1mm artıq edirlər. Sonunda kəsilib, yonulduqdan sonra qapaq 0,2 mm-dən artıq dişəti cibinə girməməlidir.

Qapaqlar müxtəlif xassələrinə görə təsniflənir. Təyinatına görə: bərpaedici və fiksasiyaedici. Qapaqlar daimi və müvəqqəti olur. Konstruksiyasına görə: tam, ekvator, yarımqapaq, teleskopik. Hazırlanma üsuluna görə: tökmə və ştamplama. Materialına görə: metal, qeyri-metal, kombinəedilmiş

Asma və ya konsol protezlər körpüvari protezlər kimi çıxmayan konstruksiyalara aiddir. Hər iki konstruksiya diş sırası qüsurlarını bərpa etmək üçün hazırlanır. Onların fərqi yalnız dayaq elementlərindədir. Konsol protezlər yalnız bir tərəfli fiksasiyası olan konstruksiyalardır, körpüvari protezlərin isə iki tərəfli dayaqları var.

Körpüvari protezlər 2 hissədən ibarətdir: əsas olan aralıq və dayaq elementlərdən.
Dayaq elementi kimi taxmalardan, qapaqlardan və ştiftli dişlərdən istifadə olunur. Aralıq hissənin 3 növü var: yəhərəbənzər, yuyulan, toxunan.

Körpüyəbənzər protezin maneəsiz oturdulması üçün konstruksiya elə qurulmalıdır ki, çeynəmə təzyiqi eyni zamanda dayaq dişlərinin üçünə də düşsün, lakin protezin aralıq hissəsi yalnız 2 dayaq qapağı ilə lehimlənsin. Protezin aralıq hissəsi 2 düz dayaq nöqtəsinədəki qapaqlara lehimləmə vasitəsilə bərkidilir və o biri hissəsi konvergensiya edən dişdəki çuxurluğa mexaniki olaraq söykənir.

Tikişli qapaqlar kəskin nəzərə çarpan ekvator olduqda və ya boyun nahiyəsilə kəsici səthin arasındakı fərq çox olduqda yalnız tətbiq edilir.

Gilizlərin samsondan bir neçə dəfə keçirilməsi metalın strukturunun və xassələrinin dəyişməsinə gətirib çıxarır. (metal plastikliyini itirir, codlaşır və ştamplanması çətinləşir) Bunun üçün onun əvvəlki strukturunun bərpa edilməsi üçün iş əsnasında termiki emal edilməlidir. Qızıl gilizlər qızarana qədər qarelkanın odunda yandırılır. Polad gilizlər isə körük aparatının odunda (7000-8000C) qızdırılır, sonra isə suda və ya havada soyudulur.

Çıxmayan konstruksiyalar hamısı ağız boşluğuna sement vasitəsilə fiksasiya edilirlər, materialından və hazırlanma üsulundan asılı olmayaraq. Bu səbəbdən dişlə qapaq arasında sement üçün məsafə qalmalıdır.